Kỳ hoa dị thảo ở "thung lũng mây"

Từ xa xưa cho đến tận bây giờ, bà con dân tộc Mường thuộc xã Lũng Vân, huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình quanh năm mây trắng bao phủ vẫn thường hái một loài cây rừng mọc hoang bám mình trên những vách đá hoặc những cây cổ thụ để đun nước uống, ngâm rượu ngô và làm thuốc chữa bệnh. 

Theo lời truyền qua các thế hệ người dân cư ngụ nơi đây, loài kỳ thảo này có tác dụng giúp cho con người sống trường thọ giữa núi rừng heo hút cồn mây.

“Xứ sở thần tiên”

Từ trung tâm thành phố Hòa Bình, phải vượt gần 50km đường đèo về ngã ba chợ Lồ, sau đó đi tiếp chặng đường ngoằn ngoèo, dốc cao liên tục mới tìm đến được xã Lũng Vân, vùng đất được mệnh danh là “miền đất thần tiên”.

Nằm cách mặt nước biển khoảng 1.600-2.000m, trên những dãy núi cao chót vót là nơi cao nhất của người Mường sinh sống nên nơi đây còn được mệnh danh là “nóc nhà của người Mường”.

Đường lên Lũng Vân thướt tha mây trắng, thi thoảng gió kéo mây tạt vào người khiến bất kỳ ai lần đầu đến đây cứ ngỡ rằng mình đang ở trong chốn bồng lai tiên cảnh. Lũng Vân nằm sâu bên trong những dãy núi cao, biệt lập với thế giới bên ngoài và khí hậu nơi đây cũng rất khắc nghiệt nên chẳng mấy khi có người lạ đặt chân đến.

Lũng Vân

Mùa đông ở Lũng Vân vô cùng khắc nghiệt, lạnh buốt đến thấu xương. Thời tiết ở Lũng Vân gần như lạnh quanh năm, nên mùa hạ ở đây dường như không có, mùa “mát” ở Lũng Vân tuy tiết trời có phần dễ chịu hơn nhưng nếu là người lạ đến đây đều bất ngờ, bởi trời vừa nắng chang chang trên đỉnh đầu thì bỗng dưng nước trút xối xả từ mỏm núi dẫn xuống khe.

Người ở đồng bằng ghé đây chơi gặp những trận nắng đợt mưa thất thường, bất chợt hơn chục lần một ngày sẽ thấy cái thời tiết “lạ” ở ngọn núi này.

Ấy vậy mà vùng đất này lại đặc biệt sản sinh ra loài “kỳ hoa dị thảo” - một dược liệu của nhiều bài thuốc quý hiếm. Thời còn chưa có Trạm y tế, bà con dân tộc Mường thuộc xã Lũng Vân đã biết cách hái những cây thuốc nam về chế biến thành thuốc để tự chữa bệnh cho mình và người thân.

Ông Hà Văn Tơ, Chủ tịch xã Lũng Vân cho biết: “Kinh tế các hộ dân nơi đây chủ yếu đều thuộc dạng tự cung, tự cấp. Toàn xã có hơn 400 nóc nhà, chia thành 12 bản, với gần 3.000 nhân khẩu.

Cuộc sống còn khó khăn nghèo nàn nhưng xã lại nổi tiếng trong toàn tỉnh vì có số lượng người sống thọ hơn 100 tuổi nhiều nhất. Có lẽ một phần nhờ không khí vùng cao trong lành không chút bụi bặm, bà con dân tộc bản tính đôn hậu không thích toan tính, bon chen lại lao động chăm chỉ nên cơ thể tráng kiện, ít sinh ra bệnh tật, đau ốm.

Cứ tối tối, các gia đình lại quây quần yên bình trong những nếp nhà sàn với những hạt lúa, bắp ngô, con ốc đá, lá rau rừng... sau ngày làm việc vất vả trên nương rẫy”.

Thế nhưng người dân nơi đây lại không cho rằng họ có thể sống trên 100 tuổi chỉ đơn thuần là nhờ bản tính đôn hậu, khí hậu trong lành mà còn có một bí quyết nữa giúp họ sống lâu trăm tuổi, đó là một loài kỳ thảo trên rừng mà bà con hàng ngày thường hái về để đun nước, ngâm rượu, chữa bệnh - đó là cây Đái bay.

Thần dược?

Theo ông Hà Văn Tơ, không biết từ bao giờ cây Đái bay đã trở thành thứ thuốc lá quen thuộc trong đời sống người dân địa phương. Ông Tơ chỉ biết rằng sáng nào những người Mường Lũng Vân trước khi lên nương cũng phải chuẩn bị một can nước Đái bay để uống.

Trông vẻ bên ngoài, thân loài cây này mềm như thân cây sắn dây, có lá to giống như lá thị, cả thân cây và lá đều có thể dùng được. Bà con dân tộc khi hái cây Đái bay về sẽ cạo vỏ thật sạch, rửa hai, ba lần nước suối, thái lát mỏng, phơi khô, đun nước sôi thì thả loài cây này vào.

Người Lũng Vân sống thọ nhờ kỳ hoa dị thảo?

Nước cây Đái bay có màu đỏ, vị ngọt mát, đun đến nước thứ hai, thứ ba là ngon nhất, bởi lúc này sẽ xuất hiện mùi thơm thoang thoảng. Riêng với thân cây, chỗ nào phình ra to nhất thì sẽ cắt lấy dùng để ngâm rượu ngô hoặc dùng làm thuốc xông hơi.

Đến “thung lũng mây”, lạc vào “xứ sở thần tiên”, có dịp trò chuyện với những cụ già trong làng mới hay rằng để hái được loài cây này phải mất khá nhiều công sức, có khi đi vào rừng sâu hàng tuần mà vẫn không lấy được.

Nhất là mấy năm trở lại đây, nhiều thương lái miền xuôi ngược đường tìm đến săn tìm lùng mua với giá cao khiến loài cây này càng trở nên khan hiếm dần.

Những bậc cao niên ở Lũng Vân thường truyền khẩu lại cho con cháu của mình rằng: Lũng Vân chính là “thung lũng trong mây”, và nhờ sự hội tụ của mây trời, sương khói và cây rừng mà những người con của Lũng Vân có thể sống đến bách niên giai lão mà vẫn minh mẫn lạ thường.

Ngoài công dụng để đun nước uống và ngâm rượu, cây Đái bay còn được ngâm cùng với rượu tỏi, hạt dổi, vỏ quế rồi bắt một con rết to cho vào sẽ có tác dụng trị đau gân, đau chân tay, sưng bầm, tím tái, phong thấp, cảm hàn... rất tốt.

Nhưng bài thuốc đặc biệt nhất vẫn là dùng loại cây đó kết hợp vừa xông mộc, vừa uống sẽ trị được chứng nhức mỏi cơ thể, đau nhức xương cốt ở người già. Những người đi rừng, leo núi nhiều cũng thường xuyên dùng phương pháp này trước và sau một chặng đường dài, sẽ khiến họ có sức khỏe dẻo dai...

Bởi thế, cứ vào đến mùa vụ, nơi đây không hiếm cảnh những đôi vợ chồng già đã ở tuổi xưa nay hiếm vẫn tất bật theo các con, cháu đi nương, làm rẫy.

Trăm tuổi vẫn leo núi, làm nương

Loạt bài hấp dẫn về người trồng 'thần dược' khắp Hoàng Liên Sơn

Trước khi vào Lũng Vân, chúng tôi đã được nghe kể về những tích chuyện ly kỳ. Ở một vùng đất vốn nghèo truyền kiếp, những gia đình quanh năm bữa đói bữa no, những cụ già trọn đời người vẫn chưa thỏa giấc mơ có được một bữa ăn sung túc, vậy mà họ lại khiến khối người ghen tị với sức khỏe - cùng với trí tuệ là vốn quý nhất của mỗi con người - bởi họ cứ lầm lũi sống đến số tuổi mà những người giàu kẻ sang dưới xuôi phải ước mơ.

Vì không thuộc đường đi lối lại nên bà Hà Thị Chỉ, Phó Chủ tịch Hội Người cao tuổi xã Lũng Vân dẫn chúng tôi đến bản Bục - nơi có nhiều cụ cao niên nhất xã Lũng Vân để gặp mế Hà Thị Nỉ năm nay đã 105 tuổi. Mế Nỉ có tới 9 người con, 45 người cháu, hơn 100 chắt, còn chút và chít thì chưa thống kê được.

Dù tuổi đã cao nhưng trông mế Nỉ vẫn còn khỏe mạnh, minh mẫn, tóc đã bạc trắng như mây nhưng da dẻ thật hồng hào. Đặc biệt, hàng ngày mế vẫn nấu 2 bữa cám cho đàn lợn 5 con và trông chút, chít để bố mẹ chúng đi làm nương.

Cô con dâu của mế cho biết: “Ở tuổi ngoài bách niên mà mế vẫn đòi theo lên rừng hái thuốc. Không cho mế đi, nhiều khi mế buồn và bảo: “Chúng bay coi tao xem, tao đâu có phải người vô dụng mà bắt tao ở nhà?”.

Cách đó không xa là nhà cụ Bùi Văn Cẩn, năm nay đã ngoài 90 tuổi mà trông như mới ở tuổi thất thập. Sau khi đã rót mời khách 3 chén rượu ngô ngâm cây Đái bay, cụ Cẩn tâm sự: “Tổ tiên của người Mường Bi ở đất này chỉ thích sống trên núi cao, thích làm bạn với thiên nhiên nên cây rừng nào cũng quen mặt, nhớ tên.

Khi tôi mới sinh ra đã được uống nước cây Đái bay, lớn lên lại uống rượu ngâm loài cây này, khi về già thì dùng thuốc có cây Đái bay để chữa chứng nhức mỏi gân cốt nên mới sống được lâu và khỏe như hiện nay”.

Cụ Cẩn còn bảo, ngày ấy người Mường Bi ở thung mây này khổ lắm, đường xá đi lại khó khăn nên lúa ngô trồng được thì ăn, không trồng được thì cả mùa cứ “đánh bạn” với rau rừng, nước cây rừng.

Cứ khi nào đói là lại uống nước cây Đái bay, kể ra cũng lạ kỳ lắm, bụng đang sôi ùng ục mà có thứ nước ấy vào thì cái bụng sẽ yên, không còn cảm giác đói nữa. Có lẽ vì cái tác dụng ấy nên nhà nào cũng mang can đựng nước cây Đái bay đi nương, rẫy, uống thứ nước đó vào sẽ nhanh chóng tan biến mệt mỏi, làm nương, rẫy sẽ khỏe hơn rất nhiều.

Chẳng biết từ bao giờ cây Đái bay đã ăn sâu vào tiềm thức của bà con dân tộc Mường nơi đây, ngoài công dụng giúp con người sống trường thọ, loài kỳ thảo đó còn gắn liền với văn hóa, phong tục, mỗi ngày lễ, ngày hội của người Mường Bi không thể không có chén rượu ngô ngâm cây rừng này.

Mỗi khi có khách quý đến nhà là gia chủ lại rót 3 chén rượu ngâm cây Đái bay để tỏ lòng hiếu khách. Cũng nhờ chén rượu cây Đái bay mà tình cảm gia đình, anh em, hàng xóm, bạn bè... thêm gắn bó, đó cũng là thứ không thể thiếu trong đời sống hàng ngày của bà con dân tộc Mường Lũng Vân.

Có lẽ chưa nơi đâu trên dải đất hình chữ S có nhiều người sống thọ hơn 100 tuổi như ở Lũng Vân. Cả xã có hơn 400 nếp nhà sàn thì đã có tới hàng chục cụ ông, cụ bà sống vượt qua một thế kỷ. Ai lần đầu đến đây cũng đều có cảm giác như các cụ đang đua nhau sống qua cái ngưỡng 100 tuổi ấy.

Còn những người 80, 90 tuổi ở Lũng Vân thì chưa thể thống kê hết được. Người còn, người đã mất, nhưng suốt bao năm qua, ai có một lần dù chủ định ghé qua hay vô tình lạc bước tới Lũng Vân, thưởng thức qua thứ nước uống hoặc nhâm nhi ly rượu được tinh lọc từ “thần dược” kỳ hoa dị thảo sẽ phần nào cảm nhận được sự “trường sinh bất lão” như giấc mơ tiệm cận hiện thực ở “thung lũng tu tiên”. 
Quân. Trần